Historia PSM
W okresie międzywojennym Pruszków nie miał doświadczeń w dziedzinie spółdzielczości mieszkaniowej. Idea spółdzielczości w naszym mieście była urzeczywistniana tylko w dziedzinie handlu i częściowo przetwórstwa przez spółdzielnię spożywców Społem.
Sytuacja ta uległa zmianie w 1952 r., gdy z propozycją zorganizowania na terenie Pruszkowa budownictwa spółdzielczego wystąpił do Miejskiej Rady Narodowej Leonard Bogdański, Kierownik Działu Ekonomicznego w Fabryce Ołówków.
Leonard Bogdański znany był już jako organizator Miejskiego Handlu Detalicznego w Pruszkowie, jego propozycja została zatem przyjęta i w rezultacie w dniu 17 września 1952 r. zorganizowano Robotniczą Spółdzielnię Budowy Domków Jednorodzinnych, liczącą 60 ciu członków, mieszkańców Pruszkowa z różnych zakładów pracy. W latach 1953-54 Spółdzielnia ta wybudowała 42 domy jednorodzinne na terenie Ostoi Pęcickiej, na terenie Żbikowa i przy ulicy Traugutta.
Inicjatywa Bogdańskiego spotkała się z ogromną aprobatą mieszkańców Pruszkowa, niestety budownictwo indywidualne nie było w stanie zaspokoić rosnących potrzeb mieszkaniowych miasta, dlatego latem 1956 r. Leonard Bogdański po raz drugi wystąpił z propozycją do MRN, tym razem zorganizowania spółdzielni lokatorskiej wzorowanej na Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Propozycja ta również została zaakceptowana i w konsekwencji w dniu 5 grudnia 1956 r. odbyło się zebranie Komitetu Organizacyjnego Pruszkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej a w roku 1957 Komitet ten przekształcił się w Pruszkowską Spółdzielnię Mieszkaniową, która rozpoczęła działalność budowlaną.
Podczas pierwszego zebrania organizacyjnego zatwierdzono Statut Spółdzielni, wzorowany na statucie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Określał on m.in. rodzaj i cel Spółdzielni, strukturę jej władz oraz uprawnienia i obowiązki członków. Zgodnie z treścią Statutu kandydat zobowiązany był wpłacić wpisowe w wysokości 50 zł, 200 zł udziału oraz wkład budowlany w wys. 5 tys. zł, tj. 10 % wartości budowy. Statut określał także zgodną z rejestrem członków kolejność otrzymywania mieszkań i stanowił, że mieszkanie pozostaje własnością Spółdzielni.
Pierwszy Prezes PSM, Leonard Bogdański, postawił przed młodą Spółdzielnią poważne zadanie: wybudowanie 2200 izb w 22 budynkach, czyli ogółem 800 mieszkań. Efektami jego pracy, pomysłów i uporu stały się bloki przy ulicy Kraszewskiego i przy ulicy Chemicznej, 41 domów jednorodzinnych na terenie Ostoi i Komorowa oraz dwa wieżowce nauczycielskie.
Podstawową przeszkodą dla młodego budownictwa spółdzielczego w Pruszkowie było niewystarczające zaopatrzenie w cegłę, główny materiał budowlany owych czasów. Leonard Bogdański postanowił, że Spółdzielnia będzie produkować ją samodzielnie zwłaszcza, że w latach 1953 56 działające pod jego kierownictwem Zrzeszenie Domków Jednorodzinnych prowadziło dwie cegielnie na Żbikowie. Domki tego Zrzeszenia powstały właśnie z wyprodukowanej na Żbikowie cegły. Ceramicy stwierdzili, że glina pruszkowska zawiera niezbędną do produkcji cegły ilość związków żelaza, w związku z czym w cegielni przy ulicy Mostowej wykonano piec i rozpoczęto produkcję. Przeciętnie wypalano rocznie 0,5 mln. sztuk cegły. Nie była to ilość wystarczająca dla zaspokojenia potrzeb miasta, ale przez blisko cztery lata miejscowa cegła w znacznym stopniu przyczyniała się do budowania miasta. Cegielnia spółdzielcza przy ulicy Mostowej została ostatecznie zlikwidowana w 1965 r. w związku ze zmianą technologii budowlanej polegającej na wprowadzeniu elementów płytowych.
Pruszkowska spółdzielnia mieszkaniowa
Lata 1961 – 1964
W 1961 r. Prezesem PSM wybrany został Stanisław Olszewski. Sprawowanie obowiązków rozpoczął on od aktualizacji Statutu, który trzeba było dostosować do nowych warunków spowodowanych znacznym wzrostem liczby członków (w 1960 r. liczba członków Spółdzielni osiągnęła 640 osób).
Na I Walnym Zgromadzeniu nowej kadencji w dniu 15 maja 1960 r. podjęto uchwały i postanowienia dotyczące organizacji Walnego Zgromadzenia i wyboru Zarządu. Do Statutu wprowadzono przepisy o obradach Walnego Zgromadzenia odbywających się za pośrednictwem 200 delegatów oraz o wyborze Zarządu przez Radę Nadzorczą, którą rozszerzono do 15 osób, aby przyciągnąć do niej nowych wartościowych ludzi.
Po wybranej w 1960 r. Rady Nadzorczej PSM weszli wówczas aktywni i zaangażowani działacze spółdzielczy: Andrzej Otto, Stefania Studzińska, Herman Wyszczelski, Stanisław Olszewski, Wacław Ziółkowski, Tadeusz Kulesza.
Po 1960 r. spółdzielczość mieszkaniowa stanowiła ogromny czynnik miastotwórczy w całym kraju i bardzo często jedyną szansę uzyskania własnego mieszkania. Potrzeby ludności były w tym okresie ogromne i trudne do nasycenia.
W 1961 r. w Pruszkowie trwało jednocześnie kilka budów. Budowano 4 bloki przy ulicy Chopina i tzw. punktowce przy ulicy Nowokościelnej (dzisiejsza Sprawiedliwości). Materiały budowlane były wówczas na wagę złota, ale Spółdzielni udawało się je uzyskać dzięki własnej cegielni i ogromnym staraniom władz Zarządu PSM i władz miasta.
W 1963 r. liczba członków PSM wzrosła do 1319 osób, podczas gdy w roku 1961 było ich jeszcze 659. W dniu 1 marca 1964 r. w rejestrze PSM figurowało już 1522 członków, w tym 901 członków mieszkających i 621 członków oczekujących. Okres oczekiwania na własne mieszkanie nie przekraczał 2 lat, z wyjątkiem kawalerek, których budowano mniej i trzeba było czekać na nie do 4 lat.
Pruszkowska spółdzielnia mieszkaniowa
Lata 1965 – 1980
W dniu 12 stycznia 1965 r. Rada Spółdzielni wybrała na Prezesa PSM Stanisława Kulika a na pozostałych członków Zarządu Romana Stryjka i Ryszarda Białka. Podział obowiązków między członkami Zarządu był następujący: Stanisław Kulik dzierżył całokształt spraw organizacyjnych, ekonomicznych i ogólnych, Roman Stryjek nadzorował sprawy członkowsko-mieszkaniowe, samorządowe i eksploatacyjne a Ryszard Białek sprawy inwestycyjne.
Gdy Stanisław Kulik został wybrany prezesem, PSM miała już znaczny dorobek budowlany, spore doświadczenie a wiele trudności organizacyjnych i merytorycznych, z którymi borykała się w latach 60– tych zostało przezwyciężonych. W 1965 r. PSM posiadała w rejestrze członków 1522 osoby, w tym 901 członków zamieszkujących w swoich lokalach i 621 członków oczekujących na mieszkanie. Zasoby spółdzielcze mieszkaniowe składały się z 29 budynków zlokalizowanych w rejonie ulicy Kraszewskiego i w Osiedlu Śródmieście o łącznej liczbie 1780 izb a 901 mieszkań.
Stanisław Kulik myślał i działał w kategoriach rozwoju Spółdzielni Mieszkaniowej i budownictwa mieszkaniowego, ale zawsze w powiązaniu z potrzebami całego miasta. Dzieło rozpoczęte przez swych poprzedników, L. Bogdańskiego i St. Olszewskiego rozwinął do takich rozmiarów, że powstało określenie spółdzielcze budowanie miasta, które wyrażało się w tym, iż ok. 90 % nowej substancji mieszkaniowej w Pruszkowie powstało dzięki PSM. Nasza Spółdzielnia już w 1967 r. została zaliczona do największych w dawnym rozległym województwie warszawskim.
Osiągnięcia drugiego dziesięciolecia działalności Spółdzielni to 4213 członków (1970 r.) i 4480 kandydatów. Do 1970 r. wybudowano i przekazano lokatorom 2647 mieszkań tworzących 65 budynków. Zwiększeniu uległo także zatrudnienie w PSM do 41 pracowników umysłowych i 57 fizycznych na pełnych etatach.
Wybudowane zostało także przedszkole spółdzielcze, które rozpoczęło działalność w październiku 1970 r. Zapewniło ono opiekę 160 dzieciom spółdzielców.
Nowy rozdział w działalności Klubu zapoczątkowało kierownictwo Gerarda Położyńskiego (1974).
Do najciekawszych form pracy Klubu Spółdzielczego pod jego kierownictwem należy zaliczyć przede wszystkim prowadzenie teatru amatorskiego, występy recytatorskie oraz imprezy dla ludzi III wieku. Teatrzyk Klubu Spółdzielczego współpracował także z Teatrem na Targówku w Warszawie. Imprezy organizowane przez Położyńskiego dla ludzi złotego wieku obejmowały słuchanie utworów muzycznych, poetyckich oraz udział w różnych konkursach o tematyce historycznej. Miały one dla osób nieaktywnych już zawodowo ogromne znaczenie, gdyż stanowiły jednocześnie okazję do bezpośrednich rozmów wspomnieniowych w powstających spontanicznie grupach. Inną formą działalności Klubu Spółdzielczego były wystawy książek znanych wydawnictw połączone ze spotkaniami autorskimi. W roku 1984 zaprezentowany został dorobek wydawniczy Czytelnika, Iskier oraz Książki i Wiedzy.
W latach 70 tych znacznie podniósł się także poziom zagospodarowania osiedli. Wyasfaltowane zostały ulice w osiedlach, oświetlono i ukwiecono tereny wewnątrz osiedli. Wybudowano wiele sklepów i pawilonów usługowych, zapoczątkowano dobrą tradycję zagospodarowania terenów wokół bloków i na balkonach.
W dziesiątym roku swojej działalności PSM oddała do użytku pierwszą placówkę społeczno-kulturalną o wszechstronnym profilu działania. Klub skupiał grupę młodzieży zainteresowanej modelarstwem, majsterkowaniem, plastyką, tańcem i piosenką. Także dorośli zaczęli wyrabiać sobie nawyk wpadania na lekturę czasopism, na występy artystyczne czy na telewizję. Wartość tych pierwszych kroków społeczno-kulturalnych Spółdzielni polegała na tym, że były to działania spontaniczne, odbywające się w bardzo skromnej bazie materialnej, za to przy ogromnym zapale i inwencji społecznie pracujących ludzi dobrej woli. Piękną tradycją działalności kulturalnej PSM stały się obchody Dnia Dziecka w dniu 1 czerwca. Były to duże imprezy, w których uczestniczyło przeciętnie około 1000 osób. W imprezach uczestniczyli rodzice i tysiące mieszkańców Pruszkowa jako widzowie. Największym uznaniem wśród najmłodszych cieszyły się wyścigi rowerowe i rysunki na asfalcie. Wyniki były oceniane przez specjalny zespół a zwycięzcy dekorowani byli medalami i honorowani dyplomami na podium. Każdego roku święto dziecka miało imponującą oprawę. Odbywało się na wyznaczonych ulicach Śródmieścia i w pobliskim parku im. Tadeusza Kościuszki. Teren był ozdabiany girlandami kolorowych chorągiewek, plakatami okolicznościowymi a przy słonecznej pogodzie panował nastrój beztroski i swobody.
W 1978 r. powstała druga placówka kulturalna PSM, Spółdzielczy Dom Kultury przy ulicy Hubala 5 na terenie Osiedla Parkowe. Był to klub większy pod względem powierzchni, dwukondygnacyjny. Składał się z czterech pomieszczeń, w tym sali widowiskowej o powierzchni 300 m2 z podium scenicznym. Kierownictwo SDK a zarazem Działu Kulturalnego PSM należało wówczas na prawach pełnomocnictwa Zarządu do Zbigniewa Łukaszewskiego, wieloletniego działacza kultury. Spółdzielczy Dom Kultury prowadził działalność w takich sekcjach i kołach zainteresowań, jak: modelarstwo lotnicze, sekcja plastyczna dla dzieci, lalkarstwo, klub łączności Spółdzielca, brydż sportowy, tenis stołowy, szachy, koło seniorów Słonecznej Jesieni, dwa zespoły wokalno-instrumentalne VIP i Gnom, świetlica TPD, pracownia fotograficzna oraz galeria. Ze Spółdzielczym Domem Kultury związana była przez szereg lat Janina Baranowicz, artystka wszechstronnie utalentowana, uprawiała bowiem malarstwo, rzeźbę, poezję, dramaturgię, pisała utwory sceniczne, recytowała, tworzyła muzykę do własnych wierszy. Janina Baranowicz działała społecznie dla dzieci i młodzieży szkolnej, prowadziła w SDK ognisko plastyczne, w którym uczestniczy przeciętnie 20 30 dzieci z pruszkowskich szkół.
Trzeci Klub spółdzielczy powstał na terenie Osiedla Nowa Wieś (dziś St. Staszica). Prowadził działalność w czterech sekcjach: świetlica, sekcja plastyczna, modelarstwo lotnicze i język angielski. Ponadto z pomieszczeń tego klubu korzystały trzy grupy zerowe Szkoły Podstawowej Nr 8 oraz filia Biblioteki Dziecięcej.
Pruszkowska spółdzielnia mieszkaniowa
Lata 1980 – 1990
W 1980 r. prezesurę Pruszkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej objął Stanisław Pieścik, który przez pięć lat sprawował obowiązki zastępcy Stanisława Kulika. Całokształt działalności Spółdzielni był mu zatem dobrze znany i z łatwością mógł kontynuować przedsięwzięcia rozpoczęte przez swego poprzednika. Chodziło przede wszystkim o realizację Osiedla Nowa Wieś.
Lata 1978 1984 były latami znacznych sukcesów budowlanych Pruszkowskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. W tych latach zakończono budowę osiedli Wyględówek w rejonie przystanku WKD i Jedności Robotniczej na terenie Żbikowa, rozpoczęta zaś, realizację Osiedla Nowa Wieś Przyniosło to w efekcie 2625 mieszkań o powierzchni 135 tys. m2. Obok budownictwa wielorodzinnego (blokowego) w latach 1978-1984 prowadzone było budownictwo domów jednorodzinnych, bliźniaczych, segmentowych i samodzielnych. Zlokalizowano je na terenie Ostoi przy ulicy Focha, na terenie Żbikowa oraz w Malichach.
Najbardziej znaczącym osiągnięciem PSM w tym okresie było jednak Osiedle Nowa Wieś. Bloki tego osiedla są racjonalnie rozmieszczone, zgodnie z przemyślanym planem zagospodarowania przestrzeni. Ulice i drogi pozwalają bowiem na łatwe dojście do poszczególnych budynków. Bloki posiadają balkony i lodże, pomyślano już także o zieleni w postaci ogródków przydomowych. Urządzone zostały wreszcie miejsca zabaw i gier dla dzieci. Osiedle Nowa Wieś powstało na terenach, na których zabudowa złożona była z tzw. bieda domków i komórek, które uległy rozbiórce. Trzeba było zapewnić w związku z tym 957 mieszkań dla wywłaszczonych. Osiedle Nowa Wieś zostało oddane do użytku w 1986 r. Obecnie nazywa się Osiedlem Stanisława Staszica i podzielone jest administracyjnie na dwie nieruchomości gruntowe, St. Staszica część A i Stanisława Staszica część B, z których każda podlega odrębnej Administracji Osiedlowej.